دیجیتال باستان شناسی راهی نوین و کم رهرو

روزی روزگاری فناوری…

وقتی دست سرد گذشته را به آتش گرم امروز نزدیک می‌کنیم و به کمک وجود گرمابخشِ آنچه در این لحظه داریم، گذشته را احیا می‌کنیم…

مجله اینترنتی باستان شناس: دیجیتال باستان شناسی راهی نوین و کم رهرو در ایران که امروزه مبحث گرم مجالس باستان‌شناسانه جهان است.
اولین باری که به ترکیب‌واژه‌ی «دیجیتال باستان شناسی» برخوردم با خود اندیشیدم که فناوری روز چه خدمتی می‌تواند به گذشته انسان بکند؟

دستاوردهای فناورانه بشر امروز آیا دریچه‌ای به شناخت انسانِ دیروز باز خواهد کرد؟

و برای لحظاتی مثل ادیسه فضایی از پرتاب یک ابزار استخوانی شکار تا فرستادن ماهواره به فضا را در لحظه‌ای از دریچه تاریخ تصور کردم…

دیجیتال باستان شناسی چیست؟

در یک تعریف ساده دیجیتال باستان شناسی شاخه نوین از باستان شناسی است که از فناوری‌های دیجیتال برای شناسایی‌، مستندسازی، تحلیل و بازسازی آثار باستانی استفاده می‌کند. این حوزه نه تنها به حفظ و بازآفرینی دقیق‌تر داده‌های فرهنگی کمک می‌کند بلکه امکان دسترسی عمومی و آموزش و پژوهش بهتر را هم فراهم می‌کند.
واقعیت غیر قابل انکار این است که برای زنده ماندن هر علم باید پویایی و تکاپو و مطابق روز بودن آن حفظ بشود.
در دیجیتال باستان شناسی از ابزارها و فناوری‌های مختلفی در جهت احقاق اهداف باستان‌شناسانه استفاده می‌کنیم!

لیزر اسکن که به ما فرصت ثبت دقیق ابعاد و ساختار آثار و بناهای تاریخی را می‌دهد، GIS (سامانه اطلاعات جغرافیایی) که امکان تحلیل فضایی و مکانی را فراهم می‌آورد،
تصویربرداری با پهپادها برای مناطق وسیع باستانی و اشراف کامل توسط این ابزار بر سایت باستانی مورد نظر و یا تکنولوژی واقعیت افزوده(AR) و واقعیت مجازی(VR) که تجربه‌ای شبیه سازی شده از گذشته به امروز می‌آورد.

تجربیات موفق در دیجیتال باستان شناسی

یکی از تجربه‌های موفق در زمینه دیجیتال باستان شناسی پروژه واقعیت مجازی چاتال هویوک است که توسط Narralive طراحی شد و شامل ۵ صحنه با محیطی فوتورئالیستی است، تجربه حیرت انگیز که امکان زیستن در بطن دوره نوسنگی را برای انسانِ عصر تکنولوژی فراهم می‌آورد.
تاکید بر جنبه‌های سرگرمی تعاملی و عاطفی و برانگیختن بعد اندیشمندانه ارتباط زندگی امروز و گذشته، ایجاد حس مراقبت و آگاهی تاریخی افراد شرکت کننده از اهداف این پروژه موفق محسوب می‌شود.
تصور کنید که به رسم ساکنان چاتال هویوک به عنوان بخشی از آیین پایان عمر ساختمان شما شاهد سوختن خانه‌ها و یا در برخی نسخه‌های تعاملی‌تر، یکی از عاملین سوزاندن خانه‌ها به عنوان یک آیین هستید. این یک تجربه فوق العاده و همذات پندارانه نسبت به گذشتگان خودمان و ساکنان این خانه‌هاست….
تاثیر عمیقی که درک محیطی و احساس بودن در فضای زنده چاتال هویوک در پیشبرد اهداف آموزشی و دیگر اهداف مورد نظر سازندگان دارد، اهمیت دیجیتال باستان شناسی را یادآور می‌شود.
از کاربردهای جذاب دیگر دیجیتال باستان شناسی که در چاتال هویوک انجام شده پروژه 3D Digging است.

3D Digging

به زبان ساده یعنی حفاری با چشم دیجیتال هرچه که باستان شناس‌ها لایه به لایه از دل زمین بیرون می‌آورند با مدل سازی سه بعدی و عکس‌های دقیق ثبت شده و امکان مرور فرایند حفاری، بازدید مجازی از حفاری واقعی، آموزش حفاری به باستان‌شناسان ، حفظ دائمی مراحل حفاری حتی زمانی که لایه‌ها از بین رفته‌اند را فراهم می‌کند.
در حوزه اسکن سه بعدی هم تجربه‌های موفق در مصر به مدد دانشگاه باستان شناسی قاهره انجام شده است که می‌توان به پروژه لیزر اسکن سه بعدی و فتوگرامتری معبد لوکسور luxor temple اشاره کرد.

با وجود این تکنولوژی حتی اگر معبد آسیب ببیند یا تخریب شود نسخه دقیقی از ریز به ریز جزئیات آن به دقت میلی‌متری در دست داریم که حتی قابلیت بازسازی با چاپ سه بعدی را خواهد داشت.
می‌توانیم اثر را بی آنکه لمس کنیم و محدودیت جغرافیایی داشته باشیم با کیفیت بالا مطالعه کنیم و حتی عمق حکاکی‌ها و آسیب‌های سطحی را متوجه شویم!
ایجاد شرایط تطبیق وضعیت بنا طی سال‌های گذشته و محاسبه درصد آسیب دیدگی و فرسایش و اقدام به رفع آنها با توجه به دیتاهای کسب شده از اسکن سه بعدی از دیگر مزایای استفاده دیجیتال باستان شناسی است.

دیجیتال باستان‌شناسی پلی‌ست میان گذشته و آینده؛ روشی که با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، نه‌تنها دقت کاوش‌های باستانی را افزایش می‌دهد، بلکه امکان حفظ، بازسازی و به‌اشتراک‌گذاری داده‌ها را به شکلی بی‌سابقه فراهم می‌کند. در جهانی که سرعت فراموشی و تخریب میراث فرهنگی رو به افزایش است، ابزارهای دیجیتال، فرصتی دوباره برای گفت‌وگو با تاریخ و روایت‌های خاموش آن فراهم می‌آورند. بی‌تردید، آینده‌ی باستان‌شناسی در هم‌نشینی علم، فناوری و نگاه انسانی شکل خواهد گرفت؛ نگاهی که گذشته را نه در خاک، بلکه در داده‌ها، تصاویر و فضاهای تعاملی بازمی‌سازد.