کشف سرمه ۲۷۰۰ ساله در مقبره باستانی در ایران

باستان شناسان قدیمی‌ترین کاربرد شناخته‌شده گرافیت را در یک ظرف سفالی ۲۷۰۰ ساله حاوی سرمه کشف کرده‌اند که بینش جدیدی در مورد شیوه‌های آرایشی در عصر آهن ایران ارائه می‌دهد.

مجله اینترنتی باستان شناس :یک ظرف سفالی حاوی پودر سیاه ساخته شده از منگنز و گرافیت طبیعی – موادی که از مواد اصلی آرایش چشم بودند و در گذشته به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گرفتند – در یک گور ۲۷۰۰ ساله در گورستان کانی کوتر در شمال غربی ایران کشف شد.

این مطالعه که به رهبری سیلویا آمیکونه انجام شده و در مجله Archaeometry منتشر شده است، نشان می‌دهد که این ترکیب نادر با فرمول‌های شناخته شده قبلی متفاوت است. در حالی که سرمه در مصر باستان و خاورمیانه رایج بوده است، این کشف قابل توجه است زیرا اولین مدرک از سرمه بر پایه گرافیت در ایران است و نگاهی منحصر به فرد به تنوع منطقه‌ای در شیوه‌های زیبایی باستانی ارائه می‌دهد.

مقبره‌ای ارزشمند، لوازم آرایشی کمیاب و حفظ‌شده

قبری که ظرف سفالی در آن پیدا شد متعلق به یک فرد نخبه بود. این قبر به همراه زیورآلات شخصی، سلاح‌ها و ابزارهای آرایشی، از جمله دو ظرف کوچک و دو قلم موی سرمه، دفن شده بود. یکی از ظروف هنوز حاوی مقدار کافی پودر سیاه بود که امکان تجزیه و تحلیل علمی را فراهم می‌کرد.

تجزیه و تحلیل در دانشگاه‌های توبینگن و پادووا تأیید کرد که رنگ سیاه پودر به دلیل مخلوطی از اکسیدهای منگنز و گرافیت طبیعی بوده است، مواد معدنی که به صورت رنگدانه ریز خرد شده و احتمالاً در اطراف چشم استفاده می‌شدند.

این دستور با سایر فرمول‌های دنیای باستان متفاوت است. آرایش چشم مصریان اغلب حاوی ترکیبات سرب یا کربن سیاه بود. اما نمونه کانی کوتر نه سرب دارد و نه کربن سیاه. در عوض، از مواد معدنی محلی مانند منگنز و گرافیت استفاده می‌کند که در کوه‌های زاگرس به وفور یافت می‌شوند.

اهمیت گرافیت

وجود گرافیت در این یافته به ویژه قابل توجه است. استفاده از گرافیت در دستور العمل های باستانی سرمه قبلاً به روشنی مستند نشده بود. درخشش نقره ای-مشکی گرافیت و کاربرد آسان آن، آن را به ماده ای ایده آل برای ناحیه چشم تبدیل کرده است که نشان دهنده نوآوری و سازگاری با منابع محلی است.

این تجزیه و تحلیل هیچ ماده آلی مانند روغن یا چسب را نشان نداد. محققان می‌گویند دو دلیل احتمالی برای این امر وجود دارد: یا این لوازم آرایش کاملاً از مواد معدنی ساخته شده بودند، یا اگر مواد آلی وجود داشتند، به مرور زمان تجزیه شده بودند. دستور العمل‌های آرایشی باستانی اغلب شامل چربی حیوانی، روغن گیاهی یا رزین بودند، اما این مواد به مرور زمان تجزیه می‌شوند.

اشیا درون قبر: جایگاه والا و آداب و رسوم منطقه‌ای

این مقبره در سال ۲۰۱۶ توسط جویندگان گنج تخریب شد، اما اشیاء زیادی توسط سازمان میراث فرهنگی ایران کشف شد. گمان می‌رود که متعلق به فردی بلندمرتبه، احتمالاً یک جنگجو، بوده است. علاوه بر لوازم آرایشی، سلاح، جواهرات، تجهیزات اسب و اشیاء زینتی ساخته شده از نقره، برنز، عاج و سنگ نیز در این مقبره یافت شد.

خط چشم و برس‌ها دست‌نخورده پیدا شدند و لوازم آرایش در یک ظرف نگهداری می‌شدند. این امر به دانشمندان اجازه داد تا تجزیه و تحلیل شیمیایی مستقیمی انجام دهند و نه تنها بفهمند که مردم باستان از چه چیزهایی استفاده می‌کردند، بلکه بدانند که چگونه ترجیحات آنها از نظر جغرافیایی و فرهنگی متفاوت است.

این یافته به شواهد رو به رشدی می‌افزاید که نشان می‌دهد جوامع باستانی خاورمیانه سنت‌های آرایشی خاص خود را توسعه داده‌اند. ابزارهای آرایشی مشابهی در مقبره‌ها و تدفین‌های سلطنتی دوران آشوری یافت شده است، اما تاکنون نمونه‌های کمی برای بررسی مواد مورد استفاده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

نمونه‌های سرمه از مکان‌هایی مانند استرک-جوشقان و حسنلو در ایران، دستورهای پخت متفاوتی را نشان می‌دهند. برخی حاوی ترکیبات سرب هستند، برخی دیگر حاوی آنتیموان یا اکسیدهای آهن. با این حال، مخلوط کانی کوتر به عنوان اولین ترکیبی از منگنز و گرافیت شناخته می‌شود.

مواد طبیعی، انتخاب‌های زیبایی‌شناختی و فرهنگی را تعیین کردند

استفاده از گرافیت ممکن است مزایای زیبایی‌شناختی و عملکردی را به همراه داشته باشد. گرافیت نور را منعکس می‌کند، به پوست ظاهری براق می‌دهد و هنگام استفاده به راحتی به سطح می‌چسبد. این خواص به ویژه در زمینه‌های تشریفاتی یا نخبگان مطلوب بودند.

محققان می‌گویند این کشف به ارزیابی مجدد چگونگی تولید و استفاده از لوازم آرایشی در جهان باستان کمک می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه این شیوه‌ها با زمین‌شناسی، تجارت و فرهنگ محلی در هم آمیخته بوده‌اند.

این تحلیل نه تنها نشان می‌دهد که در یک ظرف واحد چه بوده است، بلکه دریچه‌ای به سوی این موضوع می‌گشاید که چگونه مردم ایران باستان هویت، جایگاه و حس زیبایی خود را از طریق موادی که از سرزمین خود به دست می‌آوردند، ابراز می‌کردند.

اگر محوطه‌های باستانی از گزند غارتگران در امان بمانند، می‌توانند گنجینه‌ای بی‌نظیر از اطلاعات تاریخی، فرهنگی، هنری و علمی را در اختیار دانشمندان و عموم مردم قرار دهند. نتیجه‌گیری روشن و علمی چنین است:محوطه‌های باستانی سالم و دست‌نخورده، همچون آرشیوهای زنده‌ای از گذشته‌اند که امکان بازسازی دقیق زندگی، باورها، فنون، روابط اجتماعی، معماری، اقتصاد، و حتی پزشکی و آرایش در دوران باستان را برای پژوهشگران فراهم می‌کنند. حفاظت از این محوطه‌ها، به دانشمندان اجازه می‌دهد تا از طریق ابزارهایی همچون کاوش‌های علمی، تحلیل مواد، و بررسی ساختارها و اشیاء، به درک عمیق‌تری از تمدن‌های گذشته برسند. همچنین این یافته‌ها الهام‌بخش هویت فرهنگی مردم، زمینه‌ساز آموزش تاریخی نسل‌های آینده، و بستری برای گردشگری پایدار و شکوفایی اقتصادی است.