قصه عشقی که سرآغاز نابودی شد؛ «من» مرز خیال و واقعیت را محو می‌کند

مصطفی هرآئینی کارگردان نمایش «من» که این شب‌ها در کاخ هنر روی صحنه رفته است در گفتگو با خبرنگار مهر درباره موضوع این نمایش توضیح داد: کلیت داستان «من» درباره فردی است که تصمیم می‌گیرد با خودش زندگی کند. او تنهاست و از جایی به بعد خودش را صدا می‌زند و زندگی مشترکشان آغاز می‌گردد. این روند در ۸ پرده اتفاق می‌افتد. البته در نمایشنامه که همزمان با اجرای اثر توسط نشر نودا منتشر شده و حالا به چاپ سوم رسیده داستان در ۹ پرده است، ولی ما آن را در ۸ پرده اجرا کرده‌ایم. نمایش در واقع داستان زندگی این ۲ فرد یعنی «من» و «منِ من» است؛ از آشنایی اولیه، عشق و شیفتگی و کشف یکدیگر تا جایی که اختلافات پیش می‌آید و در نهایت به نابودی می‌رسد.

وی ادامه داد: زمینه اصلی نمایشنامه بیشتر روان‌شناسی، روانکاوی و مقداری هم فلسفی است و کلیت آن در دیالوگ‌های بین این ۲ شخصیت شکل می‌گیرد. نمایش ما در ۲ لایه اجرا می‌شود. مربع و دایره که مربع درون یک دایره قرار گرفته است. مربع، خانه فرد یعنی «من» و شخصی که صدایش می‌زند و اسمش را «منِ من» نهاده، است. همه اتفاق‌های واقعی و رئال در این مربع رخ می‌دهد. از آن‌سو دایره تمام تصاویری را که در خیال، ذهن، خواب و رؤیا اتفاق می‌افتد، نشان می‌دهد.

کارگردان نمایش «من» در رابطه با نمادپردازی‌های این نمایش عنوان کرد: ما بخش‌هایی از رویاها، خیال‌ها و حتی بخشی از ناخودآگاه «من» را به‌صورت تصویری، نماد و نشانه در دایره می‌بینیم. بعضی با افکت‌های تصویری، صوتی، ویدئومپ و ابزارهای مختلف و بعضی هم با شگفتی‌هایی برای تماشاگر. مثلاً در انتهای یکی از صحنه‌ها یکی از کاراکترها با یک فیل بزرگ وارد جنگ می‌شود. همچنین مرورهایی از گذشته شخصیت‌ها را که روایتگر کمبودها، عقده‌ها، آرزوها و امیالشان است، روی صحنه به تصویر می‌کشیم.

وی افزود: از نظر روانکاوی، بخش‌هایی از نمایش به نظریه فروید و مفاهیم «اید»، «ایگو» و «سوپرایگو» اشاره دارد. شخصیت «منِ من» بخشی از روان شخصیت اصلی است که گاه ناخودآگاه «من» را بازتاب می‌دهد و می‌توان به نوعی آن را همزاد او دانست. در بخش فلسفی، به آرا مختلفی از جمله نظریه‌های «مکان» و «دیگری بزرگ» ژاک لکان اشاره شده است. به نوعی «دیگری بزرگ» لکان در این کار روبه‌روی خودِ «من» قرار می‌گیرد.

هرآئینی که پیشتر هم نمایش «چهره مرد هنرمند در جوانی» را روی صحنه برده است در رابطه با ویژگی‌های اجرایی این نمایش بیان کرد: این کار را یک سال و نیم تمرین کردیم. دور دوم اجراست و دور اول اجرا بهمن و اسفند پارسال در همین کاخ هنر بوده است. ۲ بازیگر باید مثل دوقلوهای همسان بسیار شبیه به هم می‌بودند و مثلاً در صحنه اول تمام دیالوگ‌ها و حرکاتشان یکسان است، انگار روبه‌روی آینه بازی می‌کنند. اجرای این صحنه نیازمند تمرین بسیار زیادی بود و تقریباً شش ماه زمان برد. در واقع صحنه اول، برخورد «من» با «منِ من» است تا زمانی که شخصیت اصلی برای «منِ من» اسم انتخاب می‌کند تا هویت پیدا کند. پس از انتخاب اسم، جدایی اتفاق می‌افتد و زندگی مشترکشان آغاز می‌شود.

وی ادامه داد: از صحنه دوم به بعد، زندگی کاملاً رئال این ۲ نفر را در خانه می‌بینیم؛ شبیه یک زندگی زناشویی که از شیفتگی اولیه شروع می‌شود و کم‌کم به تفاوت‌ها و اختلاف‌ها می‌رسد. از آنجا که همه چیزشان مشترک است، حتی نمی‌توانند بازی‌هایی مثل سنگ کاغذ قیچی یا شطرنج را تمام کنند. این کشف، به اختلاف و در نهایت فاصله منجر می‌شود تا جایی که یکی باید حذف شود. «منِ من» در واقع مخلوق «من» است و نمایش در پایان این پرسش را مطرح می‌کند که اگر روبه‌روی خالق خویش قرار بگیری، چه اتفاقی می‌افتد؟

هرآئینی در پایان با اشاره به چالش‌های اقتصادی ساخت اثر گفت: از نظر اقتصادی مثل همه گروه‌های تئاتری، با مشکلات زیادی مواجه بودیم. شرایط جنگ هم شوک بزرگی به بدنه تئاتر زد و بر حضور تماشاگران تأثیر گذاشت. تلاش کردم قیمت بلیت‌ها را نسبت به پارسال تغییر ندهم اما وقتی همه چیز گران‌تر شده چه کاری می‌توان انجام داد؟ باید دریابیم که چطور می‌توان کاری کرد که تئاتر نیز به دغدغه مردم تبدیل شد. نتیجه‌ای که به آن دست یافته‌ایم و به صحنه برده‌ایم حاصل مجموعه‌ای از عوامل است؛ بازیگران، نمایشنامه، کارگردانی، طراحی صحنه، نور، دکور، صدا و دستیارانی که بی‌شک حضور هریک برای ما حیاتی بود. سعی کردیم اثر برای همه سطوح مخاطب جذاب باشد از دانشجو و تراپیست گرفته تا روانکاو یا مخاطب عام. در نوشتن متن هم که زمان بسیار زیادی را صرف مطالعه برای آن کردم، تلاش کردم نکات و مفاهیم علمی و دقیق باشد و نه برداشت شخصی.

نمایش «من» از ۲۰ مرداد تا ۲۰ شهریور هر شب ساعت ۲۱ در کاخ هنر تهران روی صحنه می‌رود.

عوامل اصلی این نمایش عبارتند از نویسنده و کارگردان: مصطفی هرآئینی، تهیه‌کننده: علیرضا شایسته، بازیگران: ایمان صیاد برهانی و سپندار اعلم.

در خلاصه داستان این نمایش آمده است: من تنها است. تصمیم می‌گیرد خودش را صدا کند، برای آغاز یک زندگی تماماً مشترک.