تشابه میان ایزدان ایران باستان (به‌ویژه در اسطوره‌شناسی زرتشتی و پیشا‌زرتشتی) و ایزدان یونانی، از نظر کارکرد، نمادپردازی، و جایگاه کیهانی، موضوعی بسیار جذاب و پر از نکات فرهنگی و تاریخی است.
مجله اینترنتی باستان شناس :این شباهت‌ها معمولاً از چند منشأ ناشی می‌شوند: ریشه‌های هندواروپایی مشترک، تبادل فرهنگی در دوران هخامنشی و اسکندری، و ساختارهای اسطوره‌ای مشابه در تمدن‌های کهن.
در ادامه، فهرستی از ایزدان مهم ایرانی باستان و مشابه یونانی آنان آورده شده است:
آنچه در این مقاله می خوانید
- ۱. اهورامزدا (Ahura Mazda)
- ۲. اهریمن (انگره مینو – Angra Mainyu)
- ۳. میترا (Mithra)
- ۴. آناهیتا (Anahita)
- ۵. ورثرغنه (Verethragna)
- ۶. تیشتر (Tishtrya)
- ۷. رام (Rama – ایزد شادی و خشنودی)
- ۸. سپندارمذ (Spenta Armaiti)
- نتیجه‌گیری کلی:
۱. اهورامزدا (Ahura Mazda)
- نقش: خدای یگانه، خالق جهان، نماد نیکی و خرد
- مشابه یونانی:زئوس (Zeus)
- هر دو در رأس جهان ایزدی قرار دارند و منشأ آفرینش دانسته می‌شوند. با این حال، اهورامزدا بر خلاف زئوس، شخصیتی به‌کلی نیک دارد و ثنویت ایرانی (نیکی/بدی) با پلی‌ته‌ایسم یونانی فرق دارد.
۲. اهریمن (انگره مینو – Angra Mainyu)
- نقش: نیروی شر و ویرانی، ضد اهورامزدا
- مشابه یونانی:هادس (Hades) یا حتی تایفون (Typhon)
- اگرچه هادس به‌معنای شر نیست، اما در اسطوره‌های عامیانه، با مرگ و تاریکی پیوند دارد. تایفون نیز نماد هرج و مرج و نیروی ویرانگر است.
۳. میترا (Mithra)
- نقش: ایزد پیمان، نور، خورشید، عدالت
- مشابه یونانی:آپولو (Apollo)
- هر دو با خورشید، روشنایی، نظم، و پیشگویی در پیوندند. میترا همچنین در آیین‌های رومی محبوب شد (میتراایسم) و با ویژگی‌های آپولویی درآمیخت.
۴. آناهیتا (Anahita)
- نقش: ایزدبانوی آب، باروری، زیبایی، محافظ زنان
- مشابه یونانی:آرتمیس (Artemis) یا آفرودیت (Aphrodite)
- آناهیتا هم وجه جنگاور دارد (مثل آرتمیس)، هم نماد زیبایی و زایش (مثل آفرودیت). معابد آناهیتا گاه با نمادهای یونانی نیز آراسته بودند.
۵. ورثرغنه (Verethragna)
- نقش: ایزد پیروزی، جنگ، قدرت، تغییرشکل
- مشابه یونانی:آرس (Ares) یا هرکول (Heracles)
- هر دو تجسم نیروی فیزیکی، جنگ، و غلبه‌اند. ورثرغنه مانند هرکول قدرت دگرپیکری دارد (شیر، گاو، شاهین، شمشیر، مرد جوان).
۶. تیشتر (Tishtrya)
- نقش: ایزد باران و ستاره شباهنگ (سیریوس)
- مشابه یونانی:هرمس (Hermes) یا پوئوسیدون (Poseidon)
- از نظر ارتباط با باران و دریا به پوزیدون نزدیک است، اما وجه ستاره‌ای‌اش او را به ایزدان ستاره‌ای یا هرمس نزدیک می‌کند.
۷. رام (Rama – ایزد شادی و خشنودی)
- نقش: روح شادمانی و زندگی
- مشابه یونانی:دیونیسوس (Dionysus)
- هر دو با سرور، جشن، و زندگی پیوند دارند. رام بیشتر در جهان معنوی ایرانی حضور دارد اما شباهت شخصیتی با دیونیسوس دارد.
۸. سپندارمذ (Spenta Armaiti)
- نقش: ایزدبانوی زمین، بردباری، فروتنی
- مشابه یونانی:دمتر (Demeter)
- هر دو با زمین، حاصلخیزی، و نقش مادرانه پیوند دارند.
نتیجه‌گیری کلی:
| ویژگی / ایزد | ایران باستان | یونان باستان | شباهت |
|---|---|---|---|
| خالق نهایی | اهورامزدا | زئوس | فرمان‌روای خدایان |
| خدای جنگ | ورثرغنه | آرس / هرکول | نیروی فیزیکی، پیروزی |
| ایزد بانوی آب | آناهیتا | آرتمیس / آفرودیت | آب، زایش، زیبایی |
| ایزد نور | میترا | آپولو | خورشید، عدالت، پیمان |
| نیروی شر | اهریمن | تایفون | ویرانگر، متضاد خدای نیکی |
| زمین و باروری | سپندارمذ | دمتر | حاصلخیزی، مادرانه |
| ستاره و باران | تیشتر |
مطالب پیشنهادی
نظرات کاربران