اکو ایران، منصوره محمدی: زمانی که محیطبانهای زنِ «آکاشینگا» حفاظت‌گری از عرصه‌های طبیعی زیمباوه را شروع کردند، این انتظار که آنها بتوانند بیش از یک‌هزار و یک‌صد شکارچی غیرمجاز را دستگیر و بیش از 84 درصد آنها محکوم شوند، بعید به‌نظر می‌رسید. اما این گروهِ زنانه، نمونه‌ای موفق از نقش زنان در حفاظت‌گری از محیط زیست در کشور و قاره‌ای بود که جامعه محلی نقش پررنگی در آنجا دارد.
اما در جهان، مساله حفاظت از عرصه‌های حیات وحش و در عین حال حفاظت از جانِ حفاظت‌گران چالشی جدی است. تلاش‌ها برای استفاده از محیطبانهای آموزش دیده و وضع جرایم است، اما هنوز آمار مرگ محیطبانها به دلیل حمله شکارچیان غیرمجاز قابل توجه است. در جهان، سالانه 150 محیطبان جان خود را از دست می‌دهند، در کشور ما نیز فقط در سال جاری سه محیط بان در فاصله سه ماه جان خود را از دست داده‌اند؛ این در حالی است که قانون حمل سلاح توسط محیطبانها همچنان ناقص و نیازمند بازنگری است. در بسیاری از کشورهای جهان، با وجود حضور قابل توجه نیروهای محیطبان، نقش آموزش بسیار جدی گرفته می‌شود. در ایران 2 حلقه مفقوده در این زمینه یعنی «آموزش» و «زنان» هنوز به عرصه محیط‌بانی وارد نشده است. زنان با حضور در عرصه‌های طبیعی می‌توانند نقش موثری در آموزش جوامع محلی داشته باشند و با برقراری ارتباطات موثر، حتی به کاهش مرگ محیطبانها کمک کنند.
مطالبه نیروی محیطبان زن در ایران به دوران ریاست معصومه ابتکار در این سازمان باز می‌گردد، اما باگذشت سالیان متمادی، هنوز به واقعیت تبدیل نشده است. لیلی مهرجو، تنها زن ایرانی است که در شغل محیط‌بانی فعالیت می‌کند، پس از آن‌که نام او میان طرفداران محیط زیست شناخته شد، از سه زن دیگر نیز به‌عنوان محیطبان زن سخن گفته شد، اما در آستانه بازنشستگی رسته‌شان از محیطبان به کارمند اداری و کارشناس تبدیل شد.
با وجود آن‌که رویکرد سازمان محیط زیست، بر مشارکت زنان و تاثیر کنشگری آنان در حفاظت از محیط‌زیست استوار است، به نظر می‌رسد برای رسیدن به حضور زنان در جایگاه محیط‌بانی راه طولانی در پیش است.
استخدام محیطبان زن؛ شاید وقتی دیگر
رضا رستگار، فرمانده یگان حفاظت سازمان محیط زیست در گفتوگو با اکو ایران درباره اینکه آیا سازمان محیط زیست برای استخدام محیطبان زن برنامه خاصی دارد، توضیح داد: «سازمان محیط زیست در حال حاضر برنامه خاصی ندارد، اما پیگری‌های لازم را انجام می‌دهد و اگر شرایط مهیا شود امیدواریم بتوانیم از ظرفیت بانوان استفاده کنیم. اما در حال حاضر نه.»
اما زنانِ کنشگر در عرصه محیط زیست درباره نقش زنان در این جایگاه دیدگاه‌های روشنی دارند. عطیه تک تهرانی، فعال و کنشگر محیط‌زیست در گفتوگو با اکوایران می‌گوید در حال حاضر ساختاری برای حضور محیطبان زن وجود ندارد و اینکه سازمان محیط زیست موافق و یا مخالف باشد یک موضوع کلی است. به عقیده او رسیدن به چنین خواسته‌ای بسیار دور است اما اینکه سازمان محیط زیست یک موافقت ضمنی هم داشته باشد، بسیار خوب است، چرا‌که در قدیم حتی به لفظ این ماجرا نیز انتقاد وارد بود.
چرا محیط‌زیست با محیطبان زن مخالف است؟
تک تهرانی این مخالفت را به دلیل شرح وظایفی می‌داند که برای محیط بان‌ها در نظر گرفته شده و در دید عموم جامعه این نقش را بیشتر مردانه می‌دانند؛ از جمله تعقیب و گریز شکارچیان: «شرح وظایف شغل محیط بانی به‌گونه‌ای نوشته شده است که زن‌ها به سختی در آن جای میگیرند و با توجه به شرایط فرهنگی و جامعه باید تغییراتی در آن ایجاد شود.» به گفته این فعال محیط‌زیست، شرح وظایف محیطبانها درست مانند قدیم است در حالی‌که دنیای حفاظت بسیار بزرگ‌تر از شرح وظایفی است که در ایران تدوین شده است.
اولویتِ زنان محیطبان در کدام بخش‌ها است؟
مشارکت جامعه محلی نقطه قوتی است که تک تهرانی معتقد است، هم حفاظت از محیط زیست را تسهیل می‌کند و هم راه مناسبی برای ورود زنان به عرصه محیط‌بانی است، در حالی که محیطبانها در آموزش‌های بدو استخدام آموزش مشخصی در مورد نحوه مشارکت گیری و رفتار با جامعه محلی را دریافت نمی‌کنند. به عقیده او، روشن کردنِ شرح وظایف محیطبان زن، مقاومتی که در برخی از مدیران نسبت به حضور زنان در این عرصه دارد را می‌شکند و اگر ساختار درست دیده شود، بسیار بعید است کسی بخواهد در این موضوع ممانعتی داشته باشد. به گفته تک تهرانی، جامعه محلی این ظرفیت را دارد که حضور زن‌ها در این جایگاه را بپذیرد و می‌توان پرداختن به آموزش و مشارکت را شروعی برای حضور زنان محیط بان در مناطق تحت حفاظت قلمداد کرد. مهم این است که حضور زنان در مناطق آغاز شود، در ادامه و به مرور می توان این شرح وظایف را به روز رسانی کرد.
تک تهرانی از تجربه حضور خود در عرصه‌های حفاظتی می‌گوید که حضور زنان تا چه اندازه فضای مردانه حفاظت را تعدیل کرده است. او اشاره می‌کند که این روزها در دنیا اعتقاد بر این است، حفاظت از حیات وحش و اکوسیستم‌ها بدون مشارکت مردم محلی و جوامع بومی غیرممکن است و زنان محیطبان می‌توانند در این حوزه بسیار تاثیرگذار باشند. در کشورهای آفریقایی که زنان محیطبان زیادی مشغول حفاظت هستند، این موضوع به اثبات رسیده و آنها توانسته‌اند به خوبی و متعهدانه جوامع محلی را همراه کنند.
او درباره نقش زنان در کاهش تعارضاتی که برای محیطبانها ایجاد می‌شود اینگونه توضیح می‌دهد: «اگر زنان وارد این عرصه شود، به دلیل حضور مستمر و ثابت در یک مکان، می‌توانند پیوستگی آموزش را حفظ کنند و جامعه محلی دائم می‌تواند در معرض آموزش قرار بگیرد. آموزش و مشارکت مستمر باعث کاهش تنش و درگیری با جامعه محلی می شود که این در نهایت به حفظ جان محیط بان‌ها نیز منجر خواهد شد.»
به گفته تک تهرانی، اجرای این اقدام نیازمند فازهای مطالعاتی است اما مساله مهم در این زمینه استخدام نیرو است. با توجه به کمبودی که سازمان محیط‌زیست در استخدام محیطبان دارد، ورود به این حوزه خود چالش دیگری است. اما مهم این است که این اقدام از یک جا شروع و به صورت جدی دنبال شود.
نظرات کاربران